Παιδικοί εφιάλτες

Παιδικοί εφιάλτες: 
αιτίες και τρόποι αντιμετώπισης.

Της Μαρία Καρίπογλου

Κοινωνική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Οι εφιάλτες, δεν είναι τίποτα περισσότερο από την εκδήλωση του στρες και του άγχους που βιώνει το παιδί στην καθημερινότητα του. Αυτό το φορτίο που κουβαλάει κατά την διάρκεια της ημέρες, παίρνει μορφή και σχήμα όταν το πιτσιρίκι πέσει για ύπνο.

Οι εφιάλτες είναι τρομακτικές πνευματικές εμπειρίες που το παιδί μπορεί να τις θυμηθεί και να τις διηγηθεί όταν ξυπνήσει κι αυτό γιατί σε αντίθεση με το «νυχτερινό τρόμο», συμβαίνουν στην φάση REM του ύπνου (μέσα στο πρώτο 2ωρο από την στιγμή που το παιδί αποκοιμηθεί).

Οι εφιάλτες, δημιουργούν σε όλους μας αναστάτωση και τρόμο…πόσο μάλλον στα παιδιά, που δεν μπορούν να διαχειριστούν την ένταση και τον πανικό που τους προκαλούν. Ωστόσο μην πανικοβάλλεστε. Όπως όλες οι διαταραχές του ύπνου, έτσι και οι εφιάλτες, μπορούν να αντιμετωπιστούν, αρκεί να γνωρίζουμε τι τους προκαλεί.

Γιατί τα παιδιά βλέπουν εφιάλτες;

Σύμφωνα με τον Freud και την ψυχαναλυτική θεωρία, τα όνειρα είναι ο δρόμος για το υποσυνείδητο. Πρόσφατες έρευνες έχουν αποδείξει πως οι άνθρωποι ονειρεύονται από την εμβρυική ηλικία…ακόμα και μέσα στον εμβρυικό σάκο, το μωρό ονειρεύεται αφού έχει παρατηρηθεί εγκεφαλική δραστηριότητα την ώρα που κοιμάται.

Πότε, όμως αρχίζουν να εμφανίζονται τα «άσχημα» όνειρα, οι εφιάλτες;


Τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής του, το μωρό «ασχολείται» κυρίως με την ικανοποίηση των δικών του αναγκών (έντονος εγωκεντρισμός). Μετά από αυτό το διάστημα, αρχίζει να αναπτύσσεται σταδιακά ένα πρώτο σύστημα αξιών ανάμεσα στους δύο βασικούς άξονες, το «καλό» και το «κακό». Έτσι το πιτσιρίκι μπορεί να αξιολογεί ως «κακό», το κρεβάτι που έπεσε και χτύπησε το κεφάλι του και ως «καλό» την γιαγιά του, που έτρεξε να το σηκώσει και να το παρηγορήσει.

Καθώς εξελίσσεται αυτό το αξιολογικό σύστημα, εμπλουτίζεται με νέες έννοιες και στοιχεία:  το νήπιο (μέχρι την ηλικία των τεσσάρων ετών) μπορεί να ενθουσιάζεται μπροστά στη θέα μιας καλής και ευγενικής νεράιδας ή να παγώνει από φόβο στην εικόνα ενός τέρατος. Γενικά, οι εξουσιαστικές μορφές είναι αυτές που έχουν τον κυρίαρχο ρόλο στους εφιάλτες των παιδιών.

Επιπρόσθετα, παραμύθια, παιδικά προγράμματα, και καθημερινά βιώματα των παιδιών θα αποτελέσουν το υλικό για την ανεπεξέργαστη από το συνειδητό τους εμπειρία του ονείρου. Έτσι ο αυστηρός πατέρας που φωνάζει και μαλώνει διαρκώς το παιδί, μπορεί να μετατραπεί στην εξουσιαστική μορφή ενός κακού δράκου.

Μιλώντας για τα αίτια

Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά τι προκαλεί τους εφιάλτες και ποιες είναι οι συνθήκες εκείνες που πυροδοτούν την εμφάνιση τους. Ωστόσο, αρκετές έρευνες κάνουν λόγο για τους εξής παράγοντες:

  

1. Το άγχος
2. Η κακή διατροφή
3. Νευρολογικές παθήσεις
4. Χαρακτήρας/προσωπικότητα του παιδιού και αδυναμία να διαχειριστεί το άγχος της καθημερινότητας του
5. Υπερβολική κούραση (πολλά παιδιά έχουν ένα ιδιαίτερα φορτωμένο πρόγραμμα με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ελεύθερος χρόνος για σωματική και ψυχολογική ξεκούραση - τα παιδιά αυτά συνήθως παρουσιάζουν διαταραχές στον ύπνο τους με επικρατέστερο αυτό της εμφάνισης εφιαλτών).
6. Ερεθίσματα από την τηλεόραση
7. Παραμύθια

Τα πράγματα έχουν κάπως έτσι όταν πέσει η νύχτα….

Το παιδί ξυπνάει (συνήθως μέσα στο πρώτο 2ωρο του ύπνου του) τρομαγμένο μέσα στην νύχτα και, είτε φωνάζει τους γονείς του, είτε πηγαίνει στο δωμάτιο τους για να αποκοιμηθεί μαζί τους, φοβούμενο ότι αν κοιμηθεί μόνο του, ο εφιάλτης θα επανέλθει. Παρόλο που για εμάς τους μεγάλους είναι απλά ένα κακό όνειρο, για τα παιδιά οι διαστάσεις και η διαχείριση της έντασης που τους προκαλεί, είναι μια πολύ πιο δύσκολη υπόθεση και μάλιστα, με σοβαρές επιπτώσεις στην καθημερινότητα τους. Εγώ σας προτείνω τα ακόλουθα για την εξομάλυνση της κατάστασης μετά από έναν εφιάλτη:

1.      Να είστε ήρεμοι και καθησυχαστικοί! Η δική σας ανταπόκριση στη συναισθηματική φόρτιση του παιδιού την ώρα που ξυπνά από έναν εφιάλτη πρέπει να διακατέχεται από δοτικότητα και κατανόηση. Μην υποτιμήσετε τις ανησυχίες του παιδιού. Συζητήστε το «κακό όνειρο» και προσπαθήστε να του εξηγήσετε πως δεν χρειάζεται να φοβάται γιατί ήταν απλά ένας εφιάλτης που πάει πέρασε. Διαβάστε του μια ιστορία, ενθαρρύνετε το να σκεφτεί κάτι όμορφο, και μείνετε μαζί του μέχρι να αποκοιμηθεί ξανά.

2.      Εντοπίστε την πηγή του κακού. Ποιοι από τους παραπάνω παράγοντες μπορεί να οφείλονται για τους εφιάλτες του παιδιού σας; Μήπως κουράζεται πολύ; Μήπως δεν μπορεί να διαχειριστεί το άγχος της καθημερινότητας του; Μιλήστε με το παιδί σας και προσπαθήστε να βρείτε από κοινού τι είναι αυτό που το αγχώνει ιδιαίτερα.

3.      Αφήστε ένα φωτάκι στο δωμάτιο του. Ακόμα κι αν ξυπνήσει μέσα στην νύχτα από έναν εφιάλτη, το φώς θα το βοηθήσει να ηρεμίσει γρηγορότερα γιατί θα συνειδητοποιήσει ότι βρίσκεται σε ασφαλές μέρος και όχι μέσα στο σκοτάδι.

4.      Αν οι εφιάλτες επιμένουν, δραστηριοποιηθείτε. Μιλήστε με τον/την δασκάλα του για να αποκλείσετε το ενδεχόμενο ενδο-σχολικής βίας και με τον παιδίατρο του παιδιού. Ωστόσο, επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες, που σε συνδυασμό με άλλα συμπτώματα (νυχτερινός τρόμος, ενούρηση, έντονη άρνηση του παιδιού να κοιμηθεί κλπ), οδηγούν σε χρόνιο ανεπαρκή ύπνο, πρέπει να σας κινητοποιήσουν να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό ή σε κέντρα μελετών διαταραχών του ύπνου. Στις περιπτώσεις αυτές το παιδί βιώνει κάτι πραγματικά δύσκολο που δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να παραβλέψετε.

5.      Μιλήστε του για το «παλάτι των ονείρων». Για τα μικρά παιδιά η εμπειρία ενός εφιάλτη είναι ιδιαίτερα τρομαχτική καθώς δεν γνωρίζουν ότι τα άσχημα όνειρα είναι κάτι συνηθισμένο και ότι στην πραγματικότητα δεν κινδυνεύουν. Φτιάξτε μια ιστορία για τα όνειρα και μοιραστείτε την με το παιδί σας. Πείτε του πως υπάρχει ένα πανέμορφο παλάτι, το παλάτι των ονείρων, περιτριγυρισμένο από λουλούδια και χρώματα. Είναι γεμάτο με όμορφες χρωματιστές πόρτες. Κάθε πόρτα που ανοίγουμε μπορεί να μας οδηγήσει σ' ένα ωραίο και ευχάριστο όνειρο όπου περνάμε πολύ όμορφα ή σ' ένα άσχημο όνειρο που μας τρομάζει και θέλουμε να φύγουμε. Κάθε φορά, λοιπόν, που το όνειρο που βλέπουμε δε μας αρέσει αρκεί να σκεφτούμε ότι είμαστε στο παλάτι των ονείρων και πως τίποτα κακό δεν μπορεί να μας συμβεί. θα βρούμε την πόρτα για να φύγουμε από το άσχημο όνειρο και να γυρίσουμε ξανά στο όμορφο παλάτι, για να διαλέξουμε μια άλλη πόρτα που θα μας οδηγήσει σ' ένα πιο όμορφο όνειρο.

Γενικά, οι εφιάλτες των παιδιών, όπως και των ενηλίκων άλλωστε, συνδέονται με συναισθήματα φόβου, άγχους και ανασφάλειας που νιώθουν κατά την διάρκεια της ημέρας τους. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσετε πως τα όνειρα και οι εφιάλτες είναι ένα σημαντικό κομμάτι στην ανάπτυξη του ψυχισμού του παιδιού και δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με πανικό και φόβο. Συνήθως, οι εφιάλτες που αναστατώνουν τα παιδιά είναι μεταβατικοί, έχουν εξελικτική χρησιμότητα και με το ξημέρωμα ξεχνιούνται. Ένα ημερολόγιο καταγραφής των περιστατικών και των συνθηκών εκείνων όπου οι εφιάλτες εμφανίζονται, θα σας βοηθήσει να βρείτε τα πραγματικά αίτια και άγχη που ξυπνούν τους εφιάλτες των παιδιών σας. Να είστε πάντα σε εγρήγορση.