ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

Εκφοβισμός και Βία στο σχολείο

Ορισμός, προτάσεις πρόληψης και αντιμετώπισης, πρακτικές συμβουλές για γονείς, συμπτώματα

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που τα τελευταία χρόνια έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις. Λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού, είναι επιτακτική ανάγκη να ευαισθητοποιηθούν και να εμπλακούν όλοι οι αρμόδιοι φορείς. Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα να συνυπάρχουν σε τάξεις και προαύλια όπου δεσπόζει η αρμονία, η φιλία, η κατανόηση και η ασφάλεια. Ας δράσουμε λοιπόν…

1ο ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

10/3/2014

ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΒΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

  

Ορισμός

Εκφοβισμός ή θυματοποίηση ορίζεται η εσκεμμένη, συστηματική, και επαναλαμβανόμενη βία με σκοπό την πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου μεταξύ παιδιών.

Με άλλα λόγια, ένα παιδί είναι θύμα εκφοβισμού όταν υποβάλλεται κατ’ επανάληψη και κατ’ εξακολούθηση σε αρνητικές ενέργειες από έναν ή περισσότερους άλλους μαθητές.    

Αυτό που πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε είναι πως η έκταση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού καθορίζεται από τις προσπάθειες πρόληψης του σχολείου και από την εμπλοκή των γονιών.

Φύλλο Εργασίας 1: Ομάδα Ελπίδας

Παρακαλώ ολοκληρώστε την παρακάτω πρόταση.

«Ελπίζω ότι το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού θα……………………………………………………………........................................αν…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………».

Φύλλο εργασίας 1: Ομάδα Φόβου.

Παρακαλώ ολοκληρώστε την παρακάτω πρόταση.

«Φοβάμαι ότι το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν θα……………………………………………………………........................................γιατί…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………».

Φύλλο εργασίας 2: ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΕΙ ΣΕ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ.

ΙΣΤΟΡΙΑ Νο1

Επί δύο χρόνια ο Ηρακλής, ένα ήσυχο δεκατριάχρονο  αγόρι, ήταν το ζωντανό παιχνιδάκι στα χέρια μερικών συμμαθητών του. Οι έφηβοι στρίμωχναν τον Ηρακλή για να του πάρουν χρήματα, του έδιναν να φάει χορτάρι, τον χτυπούσαν στις τουαλέτες, τον κορόιδευαν στα διαλλείματα. Όταν τα παιδιά αυτά ανακρίθηκαν για τις πράξεις τους αυτές, είπαν πως το έκαναν γιατί απλά «είχε πλάκα».

Παρακαλώ απαντήστε ομαδικά στην παρακάτω ερώτηση:

«Αν ήσασταν γονείς των συμμαθητών του Ηρακλή, θα μπορούσε η εμπλοκή σας να αλλάξει την κατάσταση και αν ναι, πώς;». Με άλλα λόγια, τι θα μπορούσατε να έχετε κάνει για να αποφύγει ο Ηρακλής την θυματοποίηση;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………   

ΙΣΤΟΡΙΑ Νο2

Δυο απείθαρχα κορίτσια χλεύαζαν συνεχώς την δεκάχρονη Σάρα επειδή δεν ήθελε να συμμετέχει στις φασαρίες μέσα στην τάξη. Την έβριζαν, την απειλούσαν δείχνοντας τις γροθιές τους και έπεισαν τα άλλα παιδιά να την απομονώσουν από την υπόλοιπη τάξη. «Παλιά το σχολείο μου άρεσε, όμως τώρα το μισώ», λέει η Σάρα που δείχνει να τα έχει χαμένα.

Παρακαλώ απαντήστε ομαδικά στην παρακάτω ερώτηση:

«Αν ήσασταν γονείς συμμαθητών της Σάρας, θα μπορούσε η εμπλοκή σας να αλλάξει την κατάσταση και αν ναι, πώς;». Με άλλα λόγια, τι θα μπορούσατε να έχετε κάνει για να αποφύγει η Σάρα την θυματοποίηση;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………  

ΙΣΤΟΡΙΑ Νο3

Η Λίντα είναι 12 ετών. Φαίνεται ότι έπεσε θύμα των συμμαθητών της επειδή ήταν «αριστοκρατική». Η Λίντα είχε αποκτήσει μια φίλη με την οποία ήταν συνέχεια μαζί. Ο θεωρούμενος αρχηγός της μικρής συμμορίας των νταήδων προσπάθησε και πέτυχε να καταστρέψει αυτή την φιλία και να απομονώσει την Λίντα. Ύστερα κάποιο κορίτσι από την συμμορία έπεισε την Λίντα να κάνει ένα πάρτι στο σπίτι της, ενώ κανόνισε να μην πάει κανείς. Η αυτοπεποίθηση της Λίντα διαλύθηκε.

Παρακαλώ απαντήστε ομαδικά στην παρακάτω ερώτηση:

«Αν ήσασταν γονείς συμμαθητών της Λίντας, θα μπορούσε η εμπλοκή σας να αλλάξει την κατάσταση και αν ναι, πώς;». Με άλλα λόγια, τι θα μπορούσατε να έχετε κάνει για να αποφύγει η Λίντα την θυματοποίηση;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………   

ΙΣΤΟΡΙΑ Νο4

Εξαιτίας του σχολικού εκφοβισμού ο Φίλιπ οδηγήθηκε στον θάνατο. Αφού δέχονταν συνεχείς απειλές, εκφοβισμούς και εξευτελισμούς από τρεις συμμαθητές του, στο τέλος κρεμάστηκε. Όταν λίγες μέρες πριν από ένα σημαντικό διαγώνισμα-και αφού είχαν προηγηθεί πολλά άλλα καψόνια-έκλεψαν και τις σημειώσεις του ντροπαλού 12χρονου αγοριού, εκείνο δεν άντεξε. Φοβόταν να το πει στους γονείς του και τελικά έδωσε τέλος στην ζωή του αμέσως μετά την επιστροφή του από το σχολείο.  

Παρακαλώ απαντήστε ομαδικά στην παρακάτω ερώτηση:

«Αν ήσασταν γονείς συμμαθητών του Φίλιπ, θα μπορούσε η εμπλοκή σας να αλλάξει την κατάσταση και αν ναι, πώς;». Με άλλα λόγια, τι θα μπορούσατε να έχετε κάνει για να αποφύγει ο Φίπιλ την θυματοποίηση;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………   

ΣΤΟΧΟΣ ΟΜΑΔΑΣ – 

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ/ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ

1.    Ένα σχολείο μέσα στο οποίο τα παιδιά μας θα είναι:

·        Προστατευμένα

·        Ασφαλή

·        Χαρούμενα

·        

·         

2.    Ενημέρωση εκπαιδευτικών και γονέων αναφορικά στο φαινόμενο, τα αίτια, τις επιπτώσεις, και την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο μέσα και έξω από τις σχολικές τάξεις και το προαύλιο του σχολείου

3.    Μέτρα Πρόληψης και Αντιμετώπισης φαινομένου από το σχολείο. α) (πρόγραμμα Μεσολάβησης Συνομηλίκων – Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη – Βασίζεται στην ιδέα της εκπαίδευσης των παιδιών, με σκοπό τα ίδια τα παιδιά να μπορούν να λειτουργήσουν στο σχολείο ως σύμβουλοι των συμμαθητών τους και ως διαμεσολαβητές στη επίλυση συγκρούσεων).

β) Πρόγραμμα υιοθέτησης εκτάκια – πρωτάκια.

γ) συναντήσεις τάξεων στις οποίες τα παιδιά θα μπορούν να κουβεντιάζουν με τον δάσκαλο τους τις σχέσεις με τους συνομηλίκους τους.

δ) Κανονισμοί τάξης κατά του εκφοβισμού, παιχνίδια ρόλων, συναισθηματική αγωγή, συνεργατική μάθηση, κοινές θετικές δραστηριότητες τάξης, επιμορφωτικά σεμινάρια και συναντήσεις εκπαιδευτικών – γονέων.

4.    Εμπλοκή γονέων ( κύκλοι γονέων, συναντήσεις σε μηνιαία βάση).

5.    Κανονισμός σχολείου κατά της ενδοσχολικής βίας.

Οι πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις του σχολικού εκφοβισμού

·        Χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί

·        Φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές, απειλές

·        Εκβιασμοί

·        Καταστροφή προσωπικών αντικειμένων

·        Κλοπές

·        Αποκλεισμός και απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές συνευρέσεις και δραστηριότητες.

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού και της βίας στα παιδιά είναι πολλές και σοβαρές:

Τα παιδιά που γίνονται θύματα εκφοβισμού είναι δυνατόν να νιώσουν:

·        Έντονο άγχος

·        Αισθήματα ανασφάλειας

·        Φοβίες

·        Σχολική άρνηση

·        Αδικαιολόγητες αδιαθεσίες και απουσίες από το σχολείο

·        Σχολική αποτυχία

·        Μαθησιακές δυσκολίες

·        Πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, κατάθλιψη (ψυχοσωματική έκφραση θυματοποίησης).

Τα παιδιά θύτες, αντιμετωπίζουν τους εξής κινδύνους:

·        Απομάκρυνση από το σχολείο

·        Διακοπή σχολικής φοίτησης

·        Τάσεις φυγής από το σπίτι

·        Αντικοινωνικές συμπεριφορές

·        Επιθετικότητα

·        Παραβατικότητα

·        Αλκοολισμός

·        Χρήση ουσιών

Πώς φαίνεται ότι ένα παιδί έχει πέσει θύμα ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού;

Οι παρακάτω ενδείξεις υποδηλώνουν ότι ένα παιδί πιθανότατα να έχει πέσει θύμα βίας και εκφοβισμού στο σχολείο.

·        Μειωμένη διάθεση ή άρνηση να πάει σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία

·        Απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται με βαθμούς που πέφτουν και μειωμένη διάθεση για διάβασμα

·        Περνάει τα διαλλείματα έξω από το γραφείο ή κοντά στους εκπαιδευτικούς

·        Καθυστερεί να πάει σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι

·        Τα ρούχα του είναι συχνά σκισμένα ή κατεστραμμένα

·        Χάνει προσωπικά του αντικείμενα

·        Σημάδια από μελανιές στο σώμα και άλλες ενδείξεις επίθεσης που αποφεύγει να συζητήσει το από πού προκλήθηκαν

·        Άρνηση να συμμετάσχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες

·        Ξαφνικές αλλαγές στην διάθεση του και τις ρουτίνες του (ύπνου, φαγητού, παλινδρόμηση)

·        Παράπονα για ψυχοσωματικά προβλήματα

Τι μπορείτε να κάνετε αν το παιδί σας είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού;

·        Συζητήστε με το παιδί σας

·        Διαβεβαιώστε το ότι δεν ευθύνεται το ίδιο για ότι συμβαίνει

·        Υπενθυμίστε του ότι το αγαπάτε και θα είστε κοντά του

·        Τονίστε του ότι μπορείτε να αντιμετωπίσετε την κατάσταση μαζί

·        Εξηγήστε του πως πάντα πρέπει να λέμε στους μεγαλύτερους αυτά που μας συμβαίνουν στο σχολείο και ότι αυτό δεν αποτελεί «κάρφωμα».

·        Ενημερώστε το σχολείο

·        Συζητήστε μαζί του πώς θέλει να χειριστείτε την κατάσταση. Είναι σημαντικό να συμμετέχει και το παιδί στην απόφαση αυτή.

·        Μην συμβουλέψετε το παιδί σας να αγνοήσει τον εκφοβισμό γιατί μπορεί να το εκλάβει ως μήνυμα ότι ο εκφοβισμός είναι κάτι που πρέπει να το ανεχόμαστε και όχι κάτι που πρέπει να το σταματάμε.

·        Προτείνετε στο παιδί κάποιους τρόπους για να αντιμετωπίσει την κατάσταση (ενημέρωση δασκάλου, παρέα με παιδιά που είναι καλοί φίλοι, αδιαφορία για θύτες, αντιμετώπιση τους χωρίς φόβο).

·        Εμπλακείτε ενεργά σε δράσεις του σχολείο ως γονείς.

Τι μπορείτε να κάνετε αν το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά;

·        Συζητήστε με τους δασκάλους του παιδιού σας. Τι έχουν παρατηρήσει, ποια περιστατικά έχουν καταγραφεί;

·        Συζητήστε με το παιδί σας. Παραμείνετε ήρεμοι αλλά ξεκάθαροι – δεν αποδέχομαι τον εκφοβισμό.

·        Διαβεβαιώστε το παιδί σας ότι το αγαπάτε.

·        Ζητήστε από το σχολείο να σας κρατάει ενήμερους.

·        Βοηθήστε το παιδί σας να τροποποιήσει την συμπεριφορά του επικεντρώνοντας την προσοχή σας στην ενίσχυση της ενσυναίσθηση του και των αιτιών της προβληματικής του συμπεριφοράς (διερεύνηση αιτιών).

·        Επιβραβεύστε τις προσπάθειες του για αλλαγή.

Τι μπορείτε να πείτε στο παιδί σας για τον εκφοβισμό;

Κάντε μια συζήτηση με τα παιδιά σας γύρω από τα παρακάτω θέματα:

·        Πες ΌΧΙ στην άσκηση εσκεμμένης, απρόκλητης, συστηματικής και επαναλαμβανόμενης βίας με σκοπό την πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου σε κάποιο παιδί.

·        Πες ΝΑΙ! Στην ομαδικότητα, την αποδοχή, την ενσυναίσθηση, την ειλικρίνεια, την κατανόηση. 

·        Να θυμάσαι πως η ενδοσχολική βία δημιουργεί προβλήματα τόσο στα θύματα όσο και στους θύτες. Προσπάθησε να μπεις για λίγο στην θέση του παιδιού εκείνου που θυματοποιείται επειδή κάποια άλλα παιδιά το προσβάλλουν, το κοροϊδεύουν, το κλοτσάνε, του καταστρέφουν τα προσωπικά του αντικείμενα, το υποτιμούν, το περιθωριοποιούν.

Αν ήσουν εσύ στην θέση αυτού του παιδιού πώς θα ένιωθες; Σίγουρα άσχημα.

·         Προσπάθησε να σκεφτείς τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου και πώς εσύ και οι συμμαθητές σου μπορείτε να προστατεύσετε το σχολείο σας, τους φίλους σας, και τους συμμαθητές σας από την ενδοσχολική βία.

ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ; Παρατηρούμε, Βλέπουμε, Μιλάμε!!!

Γιατί να αντιδράσετε;

·        Γιατί ο εκφοβισμός πληγώνει

·        Γιατί κανείς δεν αξίζει να είναι θύμα

·        Γιατί όλοι έχουν δικαίωμα να  είναι ευτυχισμένοι και ασφαλείς

·        Γιατί ο εκφοβισμός δηλώνει έλλειψη σεβασμού προς τον εαυτό μας και τους άλλους

Πώς να αντιδράσετε;

·        Αρνηθείτε να συμμετέχετε

·        Αρνηθείτε να είστε απλοί παρατηρητές

·        Αναφέρετε τα περιστατικά που γνωρίζετε

·        Υποστηρίξτε το παιδί που δέχεται εκφοβισμό

·        Εντάξτε στην παρέα σας τα παιδιά που συνήθως μένουν εκτός

·        Σπάστε την σιωπή. Μην φοβάστε να μιλήσετε, να ακούσετε, και να υποστηρίξετε τα παιδιά που το έχουν ανάγκη.

Εν κατακλείδι,

«Δώστε στα παιδιά σας φωνή και θάρρος για να καταφέρουν να αντιδράσουν και να αντιμετωπίσουν ότι τους συμβεί. Με συνεργασία, ενσυναίσθηση, συζήτηση και καθοδήγηση, επαγρύπνηση, ενημέρωση, πειθαρχία, δικαιοσύνη, εμπλοκή και κανονισμούς αντιμετώπισης και πρόληψης του σχολικού εκφοβισμού, το κοινωνικό αυτό φαινόμενο μπορεί να περιοριστεί».

Οικονομική Κρίση και Οικογένεια 

1ο Δημοτικό σχολείο Αγίας 

Παρασκευής 05-05-2014

-Οι επιπτώσεις της κρίσης στην ζωή μας.

-Κρίση:

Λόγος για απελπισία ή ευκαιρία για αλλαγή;

-Κρίση και παιδί. Μυστικοπάθεια ή επικοινωνία;

Η κρίση στην καθημερινότητα μας

.

oΜείωση μισθών

oΑύξηση τιμών

oΑύξηση ανεργίας

oΚίνδυνος χρεοκοπίας

oΆδειο πορτοφόλι

Συναισθήματα:

άγχος, φόβος, ανασφάλεια, ανησυχία, νευρικότητα, θυμός, αποδιοργάνωση.

Σκέψεις

oΤο μυαλό μας κυριαρχείτε από αρνητικές σκέψεις και προβλέψεις, καταστροφολογία.

oΑδυνατούμε να σκεφτούμε λύσεις και ευκαιρίες εξαιτίας της άρνησης μας να αποδεχθούμε την κατάσταση και να πάμε παρακάτω.

Συνέπειες

-Αμφισβήτηση της αυτό-αποτελεσματικότητας

-Απομόνωση

-Διατάραξη των κοινωνικών και οικογενειακών σχέσεων

-Αδιάφορη και επιθετική στάση προς σύντροφο

-Αύξηση των συγκρούσεων, ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και ψυχικών διαταραχών.

Αίτια

oΈχουμε γαλουχηθεί σε μια κοινωνία με βασικό motto το «καταναλώνω, άρα υπάρχω»

oΑυτό-προσδιοριζόμαστε και αυτό-προσδιορίζουμε τους άλλους με βάση το «τι έχουμε» και όχι το «τι είμαστε».

oΔυσκολία στην αποδοχή της κατάστασης και διαχείρισης των αλλαγών με συνέπεια να νιώθουμε ανασφαλείς.  

Βλέπουμε λύσεις ή αλλιώς διαχειριζόμαστε τις δυσκολίες:

oΔιατηρούμε την ψυχραιμία μας

oΣκεφτόμαστε θετικά

oΑναζητάμε λύσεις

oΕπιβάλουμε την λογική σκέψη στην συναισθηματική αντίδραση του άγχους που είναι η καταστροφολογία.

oΕυκαιρία για αυτοεξέταση και συνολική αναθεώρηση του συστήματος αξιών μας.

oΕπιστροφή στις ανθρώπινες σχέσεις. Η ζωή δεν είναι μόνο υλικά αγαθά.

oΒλέπουμε την κρίση ως μια ευκαιρία για εσωτερικές και κοινωνικές αλλαγές.

oΕίναι μια ευκαιρία για την οικονομική διαπαιδαγώγηση του παιδιού σας (να μάθει να ζει με λιγότερα, να απολαμβάνει τις στιγμές και όχι τα αγαθά, να δημιουργεί αντί να αγοράζει, να χαρίζει αντί να πετάει κτλ.

oΕπαναπροσδιορίζουμε τα θέλω μας από τον σύντροφο μας, επικοινωνούμε, μοιραζόμαστε, αποδεχόμαστε τα συναισθήματα μας και αναγνωρίζουμε τις πηγές του θυμού μας. Χρησιμοποιούμε συχνά το «νιώθω» και το «εγώ» έτσι ώστε η στάση  μας απέναντι στον άλλο να μην είναι επικριτική. 

Μιλώ για την κρίση με το παιδί μου

oΤα παιδιά αντιλαμβάνονται την μεταβλητότητα στην ζωή τους. Μην προσπαθείτε λοιπόν να τους αποκρύψετε την κατάσταση, θα πάψουν να νιώθουν εμπιστοσύνη και ασφάλεια.

oΔεν χρειάζεται να μοιραστείτε μαζί τους κάθε λεπτομέρεια – η αλήθεια αρκεί. Όταν διαισθάνονται την αγωνία σας χωρίς να ξέρουν τι συμβαίνει, η απειλή είναι μεγαλύτερη.

oΔείτε το σαν μια ευκαιρία για να τους εξηγήσετε πως πρέπει να περιορίσετε τα έξοδα σας (χωρίς φωνές και ανεξήγητα ξεσπάσματα «όχι δεν θα το πάρεις, σταμάτα να ζητάς όλη την ώρα κτλ»). Βρείτε μαζί τρόπους με τους οποίους μπορεί ο καθένας να συνεισφέρει, ιεραρχώντας τις ανάγκες του.

oΧρησιμοποιήστε την κρίση ως μια ευκαιρία για να μοιραστείτε με το παιδί σας τρόπους ψύχραιμης αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων (ή απλά ασυνήθιστων μέχρι πρότινος για την οικογένεια). Επιπλέον, μπορείτε να τα μάθετε να διαχειρίζονται τις ανάγκες τους βάζοντας προτεραιότητες (τεχνική ανάγκες-επιθυμίες).  

oΤους λέμε το αυτονόητο: «όσο δύσκολα κι αν είναι τα πράγματα, εγώ θα κάνω ότι μπορώ για να τα βελτιώσω».

Επικοινωνώ

oΠείτε την αλήθεια και παραδεχθείτε την αγωνία σας. Επικοινωνήστε με το παιδί σας και ορίστε τις οικονομικές σας δυνατότητες. Να είστε ρεαλιστές. Περιορίστε τις εντάσεις, διατηρήστε τις συνήθειες σας, ελαττώστε το στρες με δραστηριότητες που σας ξεκουράζουν χωρίς να κοστίζουν, μιλήστε και αφιερώστε χρόνο στον σύντροφο σας,  διατηρήστε την ελπίδα και μεταδώστε την. Μιλήστε με τους ανθρώπους γύρω σας, εκφράστε τα συναισθήματα σας, δώστε, μοιραστείτε, ακούστε, σκύψτε στο πρόβλημα του άλλου, συνεισφέρετε όπου και όπως μπορείτε. Βρείτε λίγο χρόνο και ενέργεια να χαμογελάστε, να παίξετε, να διασκεδάσετε. Με την τακτική της πάγιας γκρίνιας και απαισιοδοξίας δεν πάτε πουθενά. Αντίθετα, με την θετική στάση απέναντι στην κατάσταση και την εστίαση στην σωστή διαχείριση «του εδώ και τώρα» όλα πάνε πάντα καλά.